Co zrobić, kiedy pojawiają się myśli samobójcze?

Depresja nastolatka a myśli samobójcze

Depresja to choroba, która może pojawić się w każdym wieku.  

Objawy depresyjne u młodzieży obejmują zaburzenia nastroju w postaci jego obniżenia lub nasilonej drażliwości, niemożność odczuwania przyjemności w obszarach, które wcześniej były atrakcyjne i męczliwość, brak energii do realizowania obowiązków. Dodatkowe objawy dotyczą zaburzeń koncentracji uwagi, trudności w zakresie snu i obniżenia łaknienia, poczucie mniejszej wartości oraz obecność myśli i tendencji samobójczych. Te ostatnie, jeśli prowadzą do realizacji samobójstwa są wiodącą przyczyną zgonów u młodzieży.

Objawy samobójcze obejmują pewne continuum- od myśli samobójczych, poprzez tendencje samobójcze aż do aktu samobójczego.

Myśli samobójcze odnoszą się do chęci pozbawienia siebie życia, rozmyślania o śmierci w sytuacji specyficznego zawężenia świadomości – braku innych sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych lub obecności depresyjnego stylu myślenia. Ich obecność nie determinuje aktu samobójczego, ale wymaga zdecydowanie pomocy psychoterapeutycznej.

W tendencjach samobójczych pojawia się już decyzja o realizacji myśli, często planowanie działań mających doprowadzić do samobójstwa. Obecność myśli i tendencji samobójczych stanowi na ogół zagrożenie życia (często prowadzi do zachowań samobójczych) i wymaga natychmiastowej konsultacji psychiatrycznej. Nastolatki mogą ukrywać swoje tendencje (co utrudnia otrzymanie adekwatnej pomocy) lub mówić o nich, rozdawać majątek, pisać listy pożegnalne.

Akt samobójczy jest wyrazem szczególnie nasilonej autoagresji, wynikającej z narastającego poczucia beznadziejności i bezradności. Dla osób, którego go dokonują stanowi ucieczkę od cierpienia psychicznego, wynikającego z niemożności zaspokojenia potrzeb. Często towarzyszy im ambiwalencja wobec samego aktu samobójczego – stąd często trudności w podjęciu decyzji co do jego realizacji. Z pewnością jednak osoby impulsywne, mimo ambiwalencji, częściej realizują tendencje samobójcze.

Próby samobójcze, choć potencjalnie zagrażają życiu i zawsze należy traktować je poważnie, najczęściej nie kończą się śmiercią.  Są one swoistym „wołaniem o pomoc” i wynikają z chęci zwrócenia uwagi otoczenia na niemożność radzenia sobie z problemami. Podjęcie próby samobójczej przez jedną osobę w grupie rówieśniczej zwiększa prawdopodobieństwo jej realizacji u innych osób. Czynnikami ryzyka samobójstwa u nastolatków, poza obecnością objawów depresyjnych, jest bycie ofiarą przemocy fizycznej i psychicznej w rodzinie i grupie rówieśniczej, poczucie odrzucenia, niepowodzenia szkolne i brak wsparcia emocjonalnego w domu i szkole. Współwystępowanie trudności psychologicznych i chorób somatycznych u nastolatków zwiększa ryzyko samobójstwa.

Co możemy zrobić, żeby zmniejszyć prawdopodobieństwo samobójstwa?

– reagować na zgłaszane skargi psychiczne (lęk, poczucie beznadziejności i bezradności, obniżony nastrój) i somatyczne;

– nie bagatelizować zgłaszanych myśli i gróźb samobójczych;

– nie obiecywać, że zatrzymamy tę treść w tajemnicy (rodzice muszą być poinformowani o ryzyku samobójstwa);

– dawać wsparcie psychiczne;

– opracować plan bezpieczeństwa- wskazywać „koła ratunkowe” – co nastolatek może zrobić w miejsce autoagresji;

– wskazać konieczność kontaktu z systemem opieki zdrowotnej- psychologiem/ psychiatrą dzieci i młodzieży.

Konsultacja psychiatryczna nastolatka z myślami i tendencjami samobójczymi i/lub po próbie samobójczej jest konieczna. Hospitalizacja rozważana jest w przypadku zagrożenia życia (wysokie ryzyko samobójstwa i brak czynników ochronnych, w tym brak wsparcia rodzinnego).

Bez względu na to, czy nastolatek jest objęty leczeniem ambulatoryjnym czy szpitalnym podstawą pracy jest psychoterapia o udowodnionej skuteczności. Za najbardziej efektywne uznaje się terapię poznawczo-behawioralną i dialektyczną terapię behawioralną.   

Za niezwykle istotne uznaje się wdrożenie adekwatnych działań prewencyjnych, w tymzapobieganie występowaniu zaburzeń psychicznych oraz wczesne wykrywanie objawów chorobowych, potencjalnie sprzyjających występowaniu myśli i zachowań samobójczych i wreszcie zapobieganie skutkom przebytej choroby (np. depresji) i zapobieganie jej nawrotom.

KIEDY DO PSYCHIATRY?

Konsultacja psychiatryczna w trybie pilnym jest niezbędna w sytuacji zagrożenia życia (myśli i tendencje samobójcze, nasilona autoagresja, zaburzenia somatyczne zagrażające życiu i zdrowiu, które są powikłaniami zaburzeń psychicznych).

Konsultacja psychiatryczna w trybie planowym w sytuacji występowania:

– zaburzeń emocjonalnych (m.in. lękowych, depresyjnych, odżywiania) które utrudniają lub uniemożliwiają realizację zadań życiowych;

– wyraźnej zmiany zachowania;

– opóźnień w rozwoju dziecka, zaburzeń neurorozwojowych;

– jako element diagnozy różnicowej, gdy prezentowane objawy somatyczne nie znajdują uzasadnienia fizykalnego.

KIEDY DO PSYCHOLOGA?

– kompleksowej diagnozy i terapii dzieci i młodzieży, u których istnieje prawdopodobieństwo występowania lub obecne są objawy zaburzeń lękowych, nastroju, odżywiania;

– diagnozy i poradnictwa w sytuacji nierealizowania zadań rozwojowych (np. realizacja obowiązku szkolnego, nawiązywanie relacji z rówieśnikami, stopniowe usamodzielnianie się i separowanie od rodziców, zdobywanie wykształcenia i tworzenie tożsamości);

– planowania pracy terapeutycznej w sytuacji, gdy objawy dziecka wiążą się z zaburzeniami relacji rodzinnych i małżeńskich

– obecne są objawy zaburzonego zachowania.